Η Mona Lisa... σε επανάληψη ανά τους αιώνες!

Η Mona Lisa του Leonardo da Vinci είναι αδιαμφισβήτητα το πιο αναγνωρίσιμο έργο στην ιστορία της τέχνης. Όμορφη, αινιγματική, δεκτική, αλλά και λίγο απρόσιτη, η Τζοκόντα έγινε είδωλο και αποδόθηκε σε πολλές ακόμα εκδοχές στους επόμενους αιώνες. 

Το αναγεννησιακό πορτρέτο έχει καταλήξει να συμβολίζει την ίδια την τέχνη, και ένας σχολιασμός της χαρακτηριστικής εικόνας της είναι ικανός να προκαλέσει το ενδιαφέρον του κοινού, ακόμη και ανθρώπων χωρίς ιδιαίτερες καλλιτεχνικές γνώσεις. Παράλληλα, η Mona Lisa δεν καλύπτεται από

τους νόμους περί πνευματικών δικαιωμάτων, έτσι έχει αναπαραχθεί ελεύθερα από καρτ ποστάλ μέχρι κούπες καφέ, χωρίς νομικές επιπτώσεις, εδώ και πέντε αιώνες μετά την δημιουργία της. 

Αντίγραφα της είχαν ήδη ζωγραφιστεί από σύγχρονους του Leonardo, πιθανόν μαθητές του. Διασημότερη περίπτωση ένα αντίγραφο στο Μουσείο Πράδο στη Μαδρίτη, που πιστεύεται ότι δημιουργήθηκε ταυτόχρονα με το πρωτότυπο. Κατά τη διάρκεια αποκατάστασης το 2010, οι συντηρητές ανακάλυψαν ότι ο πίνακας είχε αλλαγές που συμβαδίζουν με το πρωτότυπο, προτείνοντας ότι ο καλλιτέχνης ζωγράφισε το συγκεκριμένο αντίγραφο, όσο ο Leonardo δούλευε τη Mona Lisa. 

Ενδιαφέρουσα είναι και η  λεγόμενη Isleworth Mona Lisa, η οποία έχει υποστηριχθεί ότι αποτελεί προγενέστερη  εκδοχή του φημισμένου πορτρέτου. Πρόκεται για ένα έργο των αρχών του 16ου αιώνα και εικάζεται πως απεικονίζει τη Lisa del Giocondo σε νεότερη ηλικία και δημιουργήθηκε επίσης από το χέρι του da Vinci. 

Isleworth Mona Lisa (αριστερά), Prado Mona Lisa (δεξιά)

Η Mona Lisa πήρε μια νέα ζωή μέσω της σάτιρας από τις απαρχές ακόμα του μοντερνισμού. Ο γάλλος γελοιογράφος Eugène Bataille το 1883 την απεικόνισε να καπνίζει πίπα. Με τίτλο Le Rire (Το γέλιο), το έργο αποτελεί μία από τις πρώτες επανερμηνείες της εικόνας, χρησιμοποιώντας την ειρωνεία. Στην πρώτη δημοσίευση συνοδευόταν από το κείμενο: "Αυτό είναι ένα αριστούργημα που απεικονίζει μια γυναίκα εντυπωσιακής ομορφιάς. Φανταστείτε για μια στιγμή ότι, κατά τύχη, ο κύριος άφησε στο στόμα αυτής της ιδανικής ομορφιάς, μια ασεβή πίπα.. -Γελάτε. Για τα μάτια". 

Ο ντανταϊσμός έσπευσε να σαρκάσει το πρόσωπο της Mona Lisa. Η ασεβής απαξίωση αυτού του εμβληματικού πίνακα εξέφραζε τέλεια την απόρριψη των ντανταϊστών για την τέχνη του παρελθόντος, η οποία στα μάτια τους ήταν μέρος ενός πολιτισμού που είχε δημιουργήσει τη φρίκη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, που μόλις είχε τελειώσει. Το 1919 ο Marcel Duchamp -μεταξύ των καλλιτεχνών με την μεγαλύτερη επιρροή στην γενιά του- πρόσθεσε ένα μουστάκι στο πρόσωπό της, ξεκινώντας ένα νέο πρότυπο για τις σύγχρονες αποτυπώσεις της Mona Lisa. Το έργο έφερε τον τίτλο L-H-O-O-Q,  που όπως λέγεται ότι παραδέχτηκε ο Duchamp στα τελευταία του χρόνια, αποτελούσε λογοπαίγνιο. Η προφορά των γραμμάτων L-H-O-O-Q στα γαλλικά ακούγεται ως: Elle a chaud au cul (Αυτή έχει καυτό κώλο). 

Η παρωδία αυτή έδωσε πάτημα στον σουρεαλιστή Salvador Dali να συνεχίσει τον "βανδαλισμό" της Τζοκόντα μετατρέποντάς την σε αυτοπροσωπογραφία του. Το 1954, σε συνεργασία με τον Phillipe Halsman δημιουργήσε το φωτομοντάζ Dali Mona Lisa, με το πρόσωπό του, και φυσικά το δικό του χαρακτηριστικό μουστάκι. 

Και ο Andy Worhol ασχολήθηκε με την Mona Lisa, αποτυπώνοντας την πολλαπλά, όπως τους σελέμπριτι της εποχής του. Το 1963, στο έργο με τις 30 θολές αναπαραστάσεις της έδωσε τον τίτλο Οι Τριάντα Είναι Καλύτερες από την Μία.  

Και σιγά σιγά, η Mona Lisa έφτασε μέχρι τον 21ο αιώνα. Ενδιαφέρον παράδειγμα η Mona Lisa Mujaheddin ή Mona Lisa Bazooka του βρετανού καλλιτέχνη του δρόμου Banksy. Το στένσιλ που εμφανίστηκε στο Soho του Λονδίνου το 2008, την βγάζει από το χαρκτηριστικό της φόντο, κρατάει την γαλήνια έκφρασή της και της δίνει ένα πυροβόλο όπλο. 

Στην σημερινή εποχή των social media, η Τζοκόντα φαίνεται να έχει βρει και πάλι την θέση της. Εκατοντάδες είναι οι εικόνες της που κοινοποιούνται, δείχνοντάς την σε σύγχρονες δραστηριότητες. Καπνίζει, πίνει μπύρα, χορεύει, φοράει μάσκα, βγάζει selfie, ζει σαν μία από εμάς. 

Mona Lisa by Tati Moons