Κυριακή 13 Ιουνίου 2021

Πώς έμοιαζε η Ωραία Ελένη;

Η ομορφιά της πυροδότησε τον διάσημο, πολυετή, και αιματηρό Τρωικό Πόλεμο. Για το πρόσωπό της ξεκίνησαν χίλια πλοία. Η διαμάχη για την αθωότητα ή την ενοχή της υπήρξε επίσης πυρετώδης. Ο λόγος, φυσικά, για την Ελένη της Σπάρτης ή Ελένη της Τροίας, ή Ωραία Ελένη. Ούσα παντρεμένη με τον Μενέλαο ακολούθησε (με την θέλησή της ή χωρίς - οι απόψεις διίστανται) τον Πάρη στην Τροία, και οι Αχαιοί συγκεντρώθηκαν για να την φέρουν πίσω. Πόσο όμορφη ήταν, λοιπόν, αυτή η μοιραία γυναίκα;

Πρόκειται αδιαμφισβήτητα για κάτι ανώτερο από απλή, θνητή ομορφιά. Η Ελένη είναι κόρη του ίδιου του Δία και ως εκ τούτου το κάλλος της είναι θεϊκό, υπερφυσικό. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Δίας είδε την Λήδα, βασίλισσα της Σπάρτης, την ερωτεύτηκε και μεταμορφώθηκε σε λευκό κύκνο για να την πλησιάσει. Εκείνη πράγματι τον πήρε στην αγκαλιά της και αργότερα γέννησε δύο αυγά. Από το ένα βγήκαν ο Πολυδεύκης και η Ελένη, παιδιά του Δία, κι από το άλλο ο Κάστωρ και η Κλυταιμνήστρα, με πατέρα τον Τυνδάρεω, σύζυγο της Λήδας.

Leonardo da Vinci, Η Λήδα και ο Κύκνος, 1505-1510
Κάτω αριστερά αποτυπώνονται τα νεογέννητα παιδιά της Λήδας.

Η "λογοτεχνική σταδιοδρομία" της Ελένης ξεκινά στα ομηρικά έπη, ωστόσο η φυσική της εμφάνιση παραμένει μυστήριο. Στην ραψωδία Γ' της Ιλιάδας, η Ελένη εμφανίζεται στα τείχη της Τροίας για να παρακολουθήσει την μονομαχία του Μενέλαου με τον Πάρη και οι σοφοί γέροντες της Τροίας μένουν έκθαμβοι από την ομορφιά της. Ο Όμηρος αναφέρει:

"Ου νέμεσις τοιήδ’ αμφί γυναικί Τρώας και εϋκνήμιδας Αχαιούς χρόνον πολύν άλγεα πάσχειν: αινώς αθανάτησι θεής εις ώπα έοικεν" (Γ, 156 – 8 ).
Μετάφραση: "Χαλάλι, τόσοι παιδομοί για μιά τέτοια γυναίκα, στους Τρώες και στους Αχαιούς με τις καλές κνημίδες. Με τις αθάνατες θεές φρικτά μοιάζει στην όψη". 

Στους στίχους αυτούς και σε ελάχιστες διάσπαρτες και γενικόλογες αναφορές, όπως τα «λευκά χέρια» (λευκώλενος) και τα «όμορφα μαλλιά» (καλλίκομος) αρκείται ο Όμηρος για να σκιαγραφήσει την περιβόητη Ελένη. Δεν παραθέτει την ομορφιά της απαριθμώντας εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της εμφάνισής της· την συγκρίνει με τα πάθη και τις οδύνες που έχει προκαλέσει το πρόσωπό της, τον πόλεμο, τον θάνατο, την καταστροφή, την πείνα, την αγωνία και ακόμα και έτσι η πλάστιγγα γέρνει υπέρ της. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο χαρακτηρισμός πως η όψη της μοιάζει φρικτά με τις θεές. Πρόκειται για ένα είδος της ομορφιάς που ενέχει κίνδυνο, που μπορεί να οδηγήσει στον όλεθρο.

Τα στοιχεία που δίνονται για την ομορφιά της Ελένης, λοιπόν, αποτυπώνονται ως υπαινιγμοί. Δίνουν μια έμμεση εικόνα για το τί γυναίκα πρόκειται. Αυτό θα μπορούσε να οφείλεται στο ότι θεωρούταν δεδομένο πως ήταν ήδη γνωστά στο κοινό, από κείμενα που προηγήθηκαν των ομηρικών και δεν σώζονται σήμερα. Ωστόσο, το πιθανότερο είναι πως η Ιλιάδα και η Οδύσσεια αποφεύγουν σκόπιμα να δώσουν περιγραφή της εμφάνισης της Ελένης, επειδή ο Όμηρος θέλει ο καθένας να την πλάσει με την φαντασία του. Χωρίς να την προσδιορίζει με σαφήνεια την αναγάγει σε σύμβολο της ιδανικής ομορφιάς, της προσθέτει το στοιχείο του απείρου που διακρίνει τις ιδέες. Η Ωραία Ελένη μοιάζει όπως ο καθένας μας αντιλαμβάνεται το όμορφο. Δεν φυλακίζεται σε καμιά προεξοφλημένη περιγραφή.

Διάλεξη του καθηγητή Δημήτρη Λιαντίνη για το πρότυπο της Ωραίας Ελένης
και το πώς την πραγματεύονται ο Στησίχορος, ο Ευρυπίδης, ο Πλάτωνας, ο Γκαίτε, ο Ελύτης, ο Σεφέρης

Η παρουσία της Ελένης είναι πυκνή στην αρχαία ελληνική γραμματεία, ενώ χρησιμοποιείται ως σύμβολο μέχρι και σε μοντέρνα κείμενα και απεικονίσεις. Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τελικά δεν γλίτωσε από τον προσδιορισμό της ομορφιάς της. Ή ότι πολλοί καλλιτέχνες μας παρουσίασαν το πώς την φαντάστηκαν οι ίδιοι, και εμείς έχουμε ακόμα την δυνατότητα να την πλάσουμε στο μυαλό μας όπως επιθυμούμε. 

Η ανάκτηση της Ελένης από τον Μενέλαο, Αμφορέας περίπου 550 π.Χ. 

Η Ελένη στο πλοίο του Πάρη, Τοιχογραφία περίπου 1ος αιώνας μ.Χ.

Zanobi Strozzi, Η αρπαγή της Ελένης, 1450-1455

Guido Reni, Η απαγωγή της Ελένης, 1626

Jacques Louis David, Ο έρωτας του Πάρη και της Ελένης, 1788

Evelyn de Morgan, Ελένη της Τροίας, 1898

Η Diane Kruger στον ρόλο της Ωραίας Ελένης στην ταινία Τροία, 2004


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Διάβασε επίσης στο Diaxroniko.eu