Πόσους πίνακες πούλησε ο Vincent van Gogh όσο ζούσε;

Το όνομα του Vincent van Gogh αδιαμφισβήτητα αποτελεί ένα από το πλέον πολυσυζητημένα στην ιστορία της τέχνης. Τα χρώματα και οι ζωηρές πινελιές του "έχτισαν" την μοντέρνα τέχνη και σήμερα τα έργα του συγκαταλέγονται στους ακριβότερους πίνακες σε όλο τον κόσμο. Όπως είναι ευρέως γνωστό, όμως, ο ζωγράφος εν ζωή δεν έτυχε της ίδιας δημοφιλίας. Στις βιογραφίες του μετα-ιμπρεσιονιστή ζωγράφου σκιαγραφείται η ασταθής συμπεριφορά του και η εύθραυστη ψυχική του υγεία, με αρκετά περιστατικά της ζωής του κατά καιρούς να αμφισβητούνται από άλλους βιογράφους του (όπως η διάσημη ιστορία με το κομμένο αυτί). Συχνό γεγονός που παρατίθεται είναι το ότι πούλησε μόνο έναν πίνακα κατά τη διάρκεια της ζωής του, ωστόσο και για αυτό έχουν εκφραστεί αντιρρήσεις.

Όπως αναφέρεται στον ιστότοπο του Van Gogh Museum του Άμστερνταμ δεν είναι σαφής με ακρίβεια ο αριθμός των έργων που ο ζωγράφος πούλησε ή αντάλλαξε όσο ζούσε, αλλά σε κάθε περίπτωση, δεν ήταν ένα. 

Vincent van Gogh, The Red Vineyards near Arles, 1888, Pushkin Museum of Fine Arts, Moscow

Ο πίνακας που αναφέρεται ως ο μοναδικός που πουλήθηκε είναι ο Κόκκινος Αμπελώνας κοντά στην Αρλ (The Red Vineyards near Arles), που βρίσκεται σήμερα στην συλλογή του Pushkin Museum of Fine Arts στη Μόσχα. Ο Van Gogh δημιούργησε αυτόν τον πίνακα από μνήμης, την επόμενη μέρα μιας βραδινής βόλτας στους αμπελώνες κοντά στην Αρλ, στη Νότια Γαλλία, όπου ζούσε. Στο φθινοπωρινό τοπίο, ο ήλιος που δύει φωτίζει κίτρινο όλο τον ουρανό, ενώ χύνεται και στο ποτάμι και τον αμπελώνα. Τα αμπελόφυλλα, από το φως του βάφονται κόκκινα, όσο οι εργάτες με τα μπλε ρούχα κοπιάζουν για τον τρύγο. Σύμφωνα με μια επιστολή που έγραψε στις 6 Νοεμβρίου 1888, ο Vincent van Gogh στον αδελφό του Theo, ο αμπελώνας έμοιαζε με κόκκινο κρασί στο ηλιοβασίλεμα. 

Ο πίνακας ολοκληρώθηκε στα τέλη του 1888 και εκτέθηκε μαζί με άλλους 5 στην ετήσια έκθεση τέχνης Les XX του 1890 στις Βρυξέλλες, όπου ο Van Gogh ήταν προσκεκλημένος. Η αγορά έγινε από την Anna Boch, μια Βελγίδα καλλιτέχνιδα και συλλέκτρια έργων, για 400 βελγικά φράγκα (αυτό ισοδυναμεί με περίπου 1.500$ σήμερα). Η Anna ήταν αδερφή του Eugène Boch, ο οποίος διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον Vincent, όπως φαίνεται και από το πορτρέτο του που ο ζωγράφος φιλοτέχνησε. Λόγω της σχέσης αυτής έχει αναφερθεί πως η αγοραπωλησία ενδεχομένως έγινε για λόγους υποστήριξης. Από την άλλη πλευρά, η Anna Boch, διατηρώντας μία από τις σημαντικότερες συλλογές ιμπρεσσιονιστικών έργων, πιθανόν διέκρινε την καλλιτεχνική αξία του πίνακα.

Vincent Van Gogh, Eugene Boch The Poet, 1888,  Musée d’Orsay, Paris

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο πίνακας φέρεται να πουλήθηκε στον Ρώσο συλλέκτη Ivan Abramovich Morozov. Αρκετές πηγές αναφέρουν ως ιδιοκτήτη και τον επίσης Ρώσο Sergei Shchukin. Πρόκειται για τους δύο μεγαλύτερους συλλέκτες ευρωπαϊκής τέχνης στην Ρωσία, των οποίων οι συλλογές εθνικοποιήθηκαν από τους Μπολσεβίκους και έκτοτε εκτίθενται μαζί στο Pushkin Museum of Fine Arts στη Μόσχα.

Η άποψη ότι ο Κόκκινος Αμπελώνας κοντά στην Αρλ είναι ο μόνος πίνακας που πωλήθηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του Van Gogh, εν μέρη ευσταθεί καθώς είναι ο μοναδικός το όνομα του οποίου καταγράφηκε και αναγνωρίστηκε "επίσημα" από τον κόσμο της τέχνης. Ωστόσο, η απόλυτη αλήθεια είναι λίγο πιο σχετική. Όπως τονίζει ένας από τους κορυφαίους μελετητές του Van Gogh, ο Marc Edo Tralbaut στο βιβλίο του "Vincent Van Gogh, μια έγκυρη και ολοκληρωμένη βιογραφία του Van Gogh", ο Theo -που εργαζόταν ως έμπορος τέχνης- φαίνεται να πούλησε μια αυτοπροσωπογραφία του Vincent πάνω από ένα χρόνο πριν την πώληση του Κόκκινου Αμπελώνα. Συγκεκριμένα στις 3 Οκτωβρίου 1888 ο Theo έστειλε μια επιστολή ενημερώνοντας τους "κυρίους Sulley και Lori", εμπόρους τέχνης του Λονδίνου, πως έχει αποσταλεί η αυτοπροσωπογραφία του V. van Gogh, για την οποία εκείνοι είχαν ήδη ολοκληρώσει την πληρωμή. 

Παρόλα αυτά, αρκετές επισημάνσεις έχουν γίνει για την γνησιότητα της επιστολής και της αγοραπωλησίας αυτής. Αρχικός προβληματισμός το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμία επιπλέον καταγεγραμμένη πληροφορία περί ποιας αυτοπροσωπογραφίας πρόκειται, αλλά και καμία άλλη αναφορά για την αγοραπωλησία αυτή. Σκέψεις προκαλεί και η επωνυμία της γκαλερί καθώς δεν υπάρχει κάποια με όνομα Sulley και Lori. Παραλήπτες θα μπορούσαν να είναι οι βρετανοί Arthur Joseph Sulley και William Duff Lawrie (με το επώνυμό του να γράφεται λανθασμένα Lori), που εμπορεύονταν σύγχρονη γαλλική και ολλανδική τέχνη. Ωστόσο ο μυστηριώδης πίνακας του Vincent δεν εμφανίζεται σε άλλα αρχεία της γκαλερί.

Πηγαίνοντας ακόμα πιο πίσω, ο Vincent φαίνεται πως συνήθιζε στα νεότερά του χρόνια να εμπορεύεται τα έργα του, με αντάλλαγμα όχι χρήματα αλλά φαγητό ή υλικά για να ζωγραφίζει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Julien François Tanguy, ο οποίος πουλούσε υλικά αλλά και έργα τέχνης. Το κατάστημά του ήταν ένα από τα πιο αγαπημένα των καλλιτεχνών στο Παρίσι, καθώς ο Tanguy συχνά λάμβανε πίνακες ως πληρωμή για χρώματα και καμβάδες, και στην συνέχεια τους εξέθετε. Είχε στενές σχέσεις με τον Van Gogh, που είχε δημιουργήσει τρία πορτρέτα του, και ο Tanguy ήταν ένας από τους πρώτους που διέθεταν πίνακες του Vincent προς πώληση. Επιπλέον, ο Van Gogh συχνά αντάλλαζε δουλειά με άλλους καλλιτέχνες για αλληλοτροφοδότηση έμπνευσης. 

Αν λοιπόν θεωρήσουμε και όλες αυτές τις ανταλλαγές ως μία μορφή αγοραπωλησίας, βλέπουμε πως πολλά έργα του έχουν "πουληθεί" κατά την διάρκεια της ζωής του, και μάλιστα πολλά από αυτά ίσως παραμένουν κρυμμένα. 

Vincent van Gogh, Portrait of Pere Tanguy, 1887-8, Musee Rodin, Paris

Ο Vincent van Gogh δημιούργησε 900 πίνακες και πάνω από 1.000 σχέδια. Προσπαθώντας να καταλάβουμε γιατί δεν απέκτησε φήμη όσο ζούσε θα πρέπει να έχουμε κατά νου πως ο Van Gogh ζωγράφιζε μόλις τα τελευταία 10 χρόνια της ζωής του. Σε αυτή την σύντομη παρουσία του στον κόσμο της τέχνης, οι πίνακες που επρόκειτο να γίνουν διάσημοι ήταν αυτοί που δημιουργήθηκαν αφού πήγε στην Αρλ της Γαλλίας το 1888, δύο μόνο χρόνια πριν πεθάνει τον Ιούλιο του 1890. Ίσως απλά να μην πρόλαβε να δει το έργο του να απογειώνεται, ή ίσως η αυτοχειρία του να έδωσε ένα επιπλέον νόημα στο έργο του με αποτέλεσμα να απογειωθεί.

Μετά τον θάνατο του αδερφού του, ο Theo van Gogh έδωσε βαρύτητα στο να κάνει το έργο του ευρύτερα γνωστό, αλλά και ο ίδιος πέθανε μόλις έξι μήνες αργότερα. Μια τεράστια συλλογή έργων, και η αλληλογραφία του Vincent με τον Theo -ανυπολόγιστης αξίας για την κατανόηση της καλλιτεχνικής του έκφρασης- πέρασαν στην Johanna van Gogh-Bonger, σύζυγο του Theo. Εκείνη πούλησε ή δάνεισε όσο περισσότερα έργα μπορούσε σε συλλέκτες και μουσεία, ενώ δημοσίευσε και τις επιστολές των αδερφών. Πολλοί μελετητές συμφωνούν σήμερα πως το έργο του Van Gogh δεν θα είχε αναγνωριστεί ποτέ, χωρίς την αφοσίωση της κουνιάδας του. Ο γιος του Theo και της Jo, Vincent Willem van Gogh ανέλαβε τη φροντίδα της συλλογής μετά το θάνατο της μητέρας του και ίδρυσε το Van Gogh Museum.

Vincent van Gogh, The starry night, 1889, The Museum of Modern Art, New York