Κυριακή 19 Αυγούστου 2018

Η αλχημεία και το μυστήριο της ύλης

Ο άνθρωπος είχε πάντοτε την περιέργεια να ανακαλύψει το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένος ο κόσμος. Σε καμιά όμως εποχή η λύση του μυστηρίου αυτού δεν επιδιώχθηκε με περισσότερο πάθος από την εποχή της αλχημείας, του παράδοξου αυτού συνδυασμού επιστήμης και μαγείας, που ευδοκίμησε κατά τον Μεσαίωνα και υπήρξε ο πρόδρομος της νεώτερης χημείας. 

Αδιάκοπα πειραματιζόμενος, ο αλχημιστής απεικόνιζε τις θεωρίες του με υπερφυσικά σχέδια, όπως ένας δράκοντας με τρία χέρια, που παριστάνει το ‘πνεύμα του υδραργύρου’, το οποίο οι αλχημιστές θεωρούσαν το βασικότερο συστατικό της ύλης. Τα τρία χέρια του τέρατος κρατούν τα αλχημιστικά σύμβολα του αργύρου, του χρυσού και του υδραργύρου. Η εικόνα αυτή βρίσκεται στο ‘’Στέμμα της Φύσεως’’, βιβλίο άγνωστου συγγραφέα του 16ου αιώνα.



Αν και οι θεωρίες τους συχνά οδηγούσαν σε σκοτεινά και μεταφυσικά μονοπάτια, οι εργαστηριακοί σκοποί των αλχημιστών ήταν ξεκάθαροι: η μετατροπή κοινών μετάλλων σε χρυσό και η εύρεση του ελιξηρίου της ζωής, που θα έκανε τον άνθρωπο αθάνατο. 

Η αλχημεία είχε εξαπλωθεί σε κάθε γωνιά του πολιτισμένου κόσμου. Οι πρώτοι αλχημιστές της Δύσης είχαν τη γνώμη ότι είναι δυνατή η απευθείας μετατροπή μετάλλων σε χρυσό, ενώ οι περισσότεροι μεταγενέστεροι Ευρωπαίοι αλχημιστές πίστευαν ότι τίποτα δεν είναι δυνατό να μετατραπεί, αν δεν παρασκευασθεί προηγουμένως η ‘φιλοσοφική λίθος’. Υπήρξαν πολλές θεωρίες για τη φύση αυτής της ουσίας, υποστηρίζοντας ότι ήταν πραγματική πέτρα ή βαφή ή σκόνη. 

Οι αλχημιστές διατηρούσαν ένα μυστήριο κρύβοντας τα μυστικά της πρακτικής τους από τους αμύητους. Ωστόσο, για να μεταδώσουν τη γνώση τους στους εκλεκτούς μαθητές τους, έγραψαν πλήθος βιβλίων πλούσια σε αλληγορικές και συμβολικές εικόνες. Ένα κοινό μέταλλο συμβολιζόταν με βάτραχο ή με δράκοντα ή με μια ανθρώπινη ύπαρξη. Το πνεύμα αυτού του μετάλλου συχνά εικονιζόταν με λευκό πουλί. Οι αλχημιστές πίστευαν ότι μια χημική μεταβολή ήταν δυνατό να παρασταθεί σαν κάτι ανθρώπινο, ότι η ένωση δύο χημικών ουσιών ήταν σαν ένας γάμος, ότι η μετατροπή κοινών μετάλλων σε χρυσό σχετίζεται με τη μεταβολή της φύσεως του ανθρώπου σε κάτι αγνό, ευγενικό και φωτεινό. Η έρευνα των αλχημιστών για το ελιξήριο είχε, αντίστοιχα, και άλλες σημασίες: κατά μιαν άποψη σήμαινε την αναζήτηση του τέλειου φαρμάκου, της πανάκειας, κατά άλλη, συμβόλιζε τον πόθο για την ολοκλήρωση του ανθρώπου, την προσπάθειά του να γίνει τέλειος.


Πολλοί αλχημιστές κινούνταν από ευγενικά κίνητρα μάθησης, και ήταν αφοσιωμένοι ερευνητές της φύσης, ενώ πολλοί άλλοι ήταν επιχειρηματίες γρήγορου πλουτισμού, οι οποίοι μετέτρεψαν τα σπίτια τους σε αυτοσχέδια εργαστήρια και με την άπληστη βιασύνη τους να συνθέσουν χρυσάφι οδήγησαν τις οικογένειες τους στη φτώχεια. Χρησιμοποιούσαν πλήθος από αλχημιστικά όργανα: χωνευτήρια, χύτρες, τηγάνια, φιάλες, γουδιά, αποστακτήρες, φίλτρα, ζυγαριές, κλεψύδρες. Κάθε είδους υλικά, συνηθισμένα και ασυνήθιστα, πέρασαν από τα χωνευτήρια των αλχημιστών: βάτραχοι, ούρα, μέταλλα, ζώα, λαχανικά και ορυκτά.

Αργότερα, εγκαταλείποντας την προσπάθειά τους να δουλεύουν κρυφά, πολλοί αλχημιστές συνεργάσθηκαν με άλλους ειδικούς, όπως φαρμακοποιούς, γιατρούς και μεταλλουργούς. Παρά την πίστη τους σε υπερφυσικά στοιχεία οι αλχημιστές άφησαν πίσω τους ένα πλούσιο απολογισμό επιτευγμάτων. Σε αυτούς αποδίδεται η ανακάλυψη πέντε στοιχείων- του αντιμονίου, του αρσενικού, του βισμουθίου, του φωσφόρου και του ψευδαργύρου- όπως επίσης της αλκοόλης και πολλών από τα οξέα και τις βάσεις που βρίσκονται στα σημερινά εργαστήρια. Τελειοποίησαν βασικές χημικές μεθόδους, όπως την απόσταξη και την τήξη. Αλλά το μεγαλύτερο χρέος της σύγχρονης Χημείας στην γραφική πρόγονό της είναι η ιδέα και η πραγματοποίηση του ίδιου του εργαστηρίου, με την πειραματική του μέθοδο και τα κατάλληλα όργανα, τα οποία ήταν ικανά να διαχωρίσουν και να επανασυνθέσουν την ύλη. 



Η αλχημεία ποτέ δεν πραγματοποίησε τη φιλοδοξία της να μετατρέπει ένα στοιχείο σε άλλο, ωστόσο κατάφερε να μετατρέψει την μαγεία σε επιστήμη. Η ακόλουθη συνταγή βρέθηκε σε χειρόγραφο που αποδίδεται στον αλχημιστή του 13ου αιώνα Ρογήρο Βάκωνα: 'Πάρε 7 μέρη νίτρο, 5 μέρη τρυφερά κλαδιά φουντουκιάς και 5 μέρη θειάφι, έτσι θα φέρεις τον κεραυνό και την καταστροφή, αν ξέρεις τον τρόπο'. Ακόμα και σήμερα, η συνταγή αυτή εξακολουθεί να δίνει πυρίτιδα.




*Οι πληροφορίες για το κείμενο αντλήθηκαν από το βιβλίο 'ΥΛΗ' της επιστημονικής βιβλιοθήκης Life του 1976


Σου άρεσε το άρθρο που διάβασες; Κάνε Like και Share!